Khẩu trang và phòng chống cúm
A/H1N1
Nguyễn Văn Tuấn
Liên quan đến vấn đề khẩu trang trong việc phòng chống
dịch cúm A/H1N1, các chuyên gia y tế hình như đưa ra những
khuyến cáo trái ngược nhau.
Trả lời phỏng vấn báo
Vnexpress, hai chuyên gia thuộc Viện các bệnh truyền nhiễm
quốc gia và Sở Y tế Hà Nội cho biết “Chúng
tôi khuyến cáo nên đeo khẩu trang thường xuyên, không những ở
công sở, trường học mà cả những khu vực công cộng.”
Nhưng trong trả lời trực tuyến do báo Tuổi trẻ tổ chức,
các chuyên gia y tế rất kinh nghiệm về bệnh truyền nhiễm (Bs
Trần Tịnh Hiền) cho biết “Tổ
chức Y tế thế giới (WHO) và Cơ quan Phòng chống bệnh tật Hoa Kỳ
(CDC) không khuyến cáo đeo khẩu trang trong cộng đồng”.
Bác sĩ
Phan Văn Nghiệm (Sở Y tế TPHCM) cũng nói: “chưa
cần thiết buộc toàn dân phải mang khẩu trang.”
Vậy người dân nên nghe ai?
Trong tình trạng bất định như thế, thiết nghĩ chúng ta
phải xem xét đến bằng chứng khoa học.
Trong tình hình dịch cúm A/H1N1 đang diễn ra ở nước ta, khẩu
trang đột nhiên trở thành một mặt hàng “nóng”.
Nhu cầu khẩu trang chẳng những tăng đột ngột, mà giá khẩu
trang cũng tăng gấp 2, thậm chí 3 lần so với giá thông thường.
Vấn đề đặt ra là khẩu trang có hiệu quả như thế nào trong
việc phòng chống dịch cúm A/H1N1.
Trả lời câu hỏi này không dễ, bởi vì khẩu trang chỉ là
một trong nhiều biện pháp phòng chống cúm ở qui mô cộng đồng.
Tuy nhiên, trong bài viết này tôi sẽ trình bày một số
thông tin khoa học để chúng ta có một cái nhìn bình tĩnh hơn về
vai trò và hiệu quả của khẩu trang.
Đeo khẩu trang hay không tùy thuộc vào môi trường.
Có 4 môi trường chính chúng ta có thể bàn ở đây: cộng
đồng, nhà, nơi làm việc (công tư sở), và các cơ sở y tế, kể cả
bệnh viện và nhà dưỡng lão.
Để biết khẩu trang có hiệu quả phòng chống cúm A/H1N1 hay
không, cách tốt nhất là nghiên cứu khoa học.
Rất tiếc là hiện nay có rất ít nghiên cứu khoa học về
hiệu quả của khẩu trang trong môi trường công tư sở và cơ sở y
tế, nhưng có ít nhất 2 nghiên cứu ở môi trường cộng đồng, và cả
2 nghiên cứu này cho thấy đeo khẩu trang không làm giảm nguy cơ
nhiễm virút H1N1.
Một nhóm nghiên cứu ở Đại học New South Wales (Úc) mới công bố
trên tập san Emerging Infectious Diseases cho thấy người đeo
khẩu trang có nguy cơ bị bệnh cúm cao hơn người không đeo khẩu
trang! Trong nghiên cứu
này, các nhà nghiên cứu tuyển 290 người từ 145 gia đình, sau đó
họ ngẫu nhiên chia thành 3 nhóm: nhóm 1 đeo khẩu trang P2 (tức
khẩu trang bán ngoài thị trường); nhóm 2 đeo khẩu trang thường
dùng trong bệnh viện; và nhóm 3 không đeo khẩu trang.
Họ theo dõi khoảng 1 năm
và kết quả cho thấy tỉ lệ mắc bệnh cúm trong 2 nhóm đeo khẩu
trang là 18%, còn nhóm không đeo khẩu trang có tỉ lệ mắc bệnh
cúm là 16%. Nói cách
khác, nguy cơ mắc bệnh cúm ở nhóm đeo khẩu trang cao hơn nhóm
không đeo khẩu trang 11%!
Tuy nhiên, vì đeo khẩu trang một thời gian dài là một điều rất
bất tiện, nên trong nghiên cứu trên chỉ có 50% người chịu đeo
khẩu trang suốt thời gian nghiên cứu.
Câu hỏi đặt ra, do đó, nếu các đối tượng chịu đeo khẩu
trang một thời gian theo chỉ dẫn của bác sĩ thì hiệu quả ra sao?
Kết quả của một nghiên cứu trước đó cho thấy dù đeo khẩu
trang dài hạn cũng không có hiệu quả giảm nguy cơ mắc bệnh cúm.
Tại sao đeo khẩu trang ở cộng đồng không có hiệu quả phòng chống
cúm? Cần nói thêm
rằng, khẩu trang không có chức năng “tiêu diệt” virút H1N1 như
một số người phát biểu trên báo chí, mà chỉ có hiệu quả ngăn
ngừa sự xâm nhập của virút.
Sự xâm nhập của virút còn tùy thuộc vào kích thước của
chúng và màng lọc khẩu trang.
Màng lọc của khẩu trang y tế N-95 có khả năng lọc được 95% các
phần tử có kích thước 0,3 micromet trở lên.
Virút cúm có kích thước rất nhỏ, chỉ khoảng 0,3 micromét
hay nhỏ hơn. Riêng
virút H1N1 còn nhỏ hơn, với
kích thước từ 80-100 nanomét!
Do đó, không ngạc nhiên khi ngay cả khẩu trang có
chất lượng như N95 cũng không thể ngăn ngừa nhiễm H1N1.
Nói như một đồng nghiệp là hoàn toàn đúng: con virút H1N1
và lỗ khẩu trang cũng như con ruồi bay qua cửa sổ!
Ngoài ra, nước ta nằm trong vùng nhiệt đới, việc đeo khẩu
trang không đơn giản. Một động tác đưa tay lên gãi, day trở cái
khẩu trang đã có thể đưa thẳng tác nhân gây bệnh vào cơ thể ngay
tức thì nếu tay chúng ta nhiễm các loại virút có khả năng lây
lan!
Dù khẩu trang không có hiệu quả phòng chống dịch cúm, có người
lí giải rằng đeo khẩu trang rằng khẩu trang là một tín hiệu cảnh
báo người chung quanh tránh đến gần, và do đó có khả năng phòng
ngừa. Tuy nhiên,
lí giải này không thuyết phục vì đại đa số người trong
cộng đồng biết đeo khẩu trang đúng cách.
Đeo khẩu trang không đúng cách cũng là một yếu tố làm cho
cúm lây lan trong cộng đồng.
Tuy nhiên, đối với những người đã xác định hay khả nghi nhiễm
virút H1N1 (có triệu chứng cúm) thì việc đeo khẩu trang là cần
thiết để giảm bớt sự phóng thích nguồn virút ra ngoài.
Khẩu trang thích hợp
nhất là loại N95, tuy nhiên một loại khẩu trang y tế thông
thường cũng có thể chấp nhận được, bởi vì ngay cả khẩu trang N95
thì kích thước của các khe hở mà chúng ta không nhìn thấy đó
cũng vẫn lớn hơn nhiều so với kích thước virút A/H1N1.
Nhân viên y tế chăm sóc bệnh nhân cúm cũng cần đeo khẩu
trang để giảm nguy cơ lây lan.
Cần nói thêm rằng khẩu trang chỉ là một những biện pháp phòng
chống cúm A/H1N1, chứ không phải là biện pháp duy nhất.
Không nên quá chú trọng vào khẩu trang như là một biện
pháp phòng chống cúm, mà quên rằng
các cơ phận phận khác của cơ thể chúng ta cũng ở trong tình
trạng dễ bị phơi nhiễm.
Cụ thế nhất là đôi tay, vì chính tay mới là cầu nối trung
gian trong việc đưa các tác nhân là dịch tiết rơi vãi, đụng chạm
vào trong cơ thể nhanh nhất.
Do đó, các biện pháp khác đã được “chứng minh” có
hiệu quả hơn là rửa tay thường xuyên bằng xà bông, khi hắt hơi
hay sổ mũi nên dùng tay che lại hay giấy tissue và bỏ vào thùng
rác ngay sau khi sử dụng.
Nói tóm lại, dựa vào bằng chứng khoa học hiện hành, việc
đeo khẩu trang ngoài cộng đồng hay cơ quan là không cần thiết
hiện nay. Khẩu
trang có chất lượng cao có thể sử dụng cho người mắc bệnh cúm và
nhân viên y tế.
Hiện nay, các cơ quan y tế của Mĩ, Úc, Anh, Canada, v.v… đều
không khuyến cáo công chúng đeo khẩu trang trong cộng đồng.
|
Khuyến cáo của
Cục phòng chống và kiểm soát bệnh (CDC) Mĩ về sử dụng
khẩu trang trong cộng đồng, nhà, cơ quan, và cơ sở y tế
|
||
|
Môi trường |
Người không có nguy cơ mắc bệnh cúm thấp |
Người không có nguy cơ mắc bệnh cúm cao (1) |
|
Cộng đồng |
||
|
Chưa phát hiện virút H1N1 trong
cộng đồng |
Không cần đeo khẩu trang |
Không cần đeo khẩu trang |
|
Có dấu hiệu H1N1 nhưng không đông
người |
Không cần đeo khẩu trang |
Không cần đeo khẩu trang |
|
Có dấu hiệu H1N1 và chỗ đông người |
Không cần đeo khẩu trang |
Tránh nơi đông người, nếu không
tránh được thì có thể xem xét đeo khẩu trang (nhưng
không bắt buộc) |
|
Ở nhà |
||
|
Nhà có người có triệu chứng cúm |
Không cần đeo khẩu trang |
Người trực tiếp chăm sóc bệnh nhân
có thể đeo khẩu trang, còn người không trực tiếp chăm
sóc bệnh không cần đeo khẩu trang. |
|
Cơ quan, công tư sở
|
||
|
Chưa phát hiện virút H1N1 trong
cộng đồng |
Không cần đeo khẩu trang |
Không cần đeo khẩu trang |
|
Có virút H1N1 trong cộng đồng |
Không khuyến cáo đeo khẩu trang,
nhưng nếu cần có thể đeo khẩu trang |
Không khuyến cáo đeo khẩu trang,
nhưng nếu cần có thể đeo khẩu trang |
|
Bệnh viện, nhà dưỡng lão |
||
|
Nhân viên y tế chăm sóc cho bệnh
nhân nghi nhiễm virút H1N1 hay có triệu chứng nhiễm H1N1 |
Đeo khẩu trang |
Đeo khẩu trang |
|
(1) Người có nguy cơ mắc
bệnh cúm cao bao gồm trẻ em
dưới 5 tuổi; người cao tuổi (trên 65 tuổi);
thanh niên dưới 18 tuổi đang uống aspirin dài hạn và hay
bị nhiễm virút cúm; phụ nữ mang thai; những người
bị bệnh xuyển (hen), tim mạch, viêm gan, tiểu đường,
HIV, v.v... |
||
