NGUYỄN VĂN TUẤN

Ghi chú: Bài này đã đăng trên Thời báo Kinh tế Sài Gòn vào tuần qua.  Các số liệu trích dẫn trong bài và diễn tiến của WHO chỉ áp dụng cho thời điểm đó.  Tuy nhiên, các nhận xét vẫn còn mang tính thời sự.

Ykhoanet

 Cúm H1N1: biết và chưa biết

Nguyễn Văn Tuấn

Sự bộc phát của cúm H1N1 được dư luận báo chí chú ý một thời gian, với nhiều tiên đoán rùng rợn và hoảng hốt, rồi cũng như bao nhiêu vấn đề khác, sự việc có vẻ lắng xuống.  Nhưng mấy ngày qua, trước sự lan rộng của cúm trên nhiều nước, Tổ chức y tế thế giới cho biết họ đang bàn thảo có nên tuyên bố đây là một đại dịch (pandemic) hay không thì dư luận báo chí cũng có xu hướng ồn áo trở lại.  Vậy chúng ta nên đánh giá và hiểu diễn biến của cúm như thế nào?  Bài này sẽ bàn qua vài khía cạnh trên cái nhìn của dịch tễ học.

Một công trình nghiên cứu của một nhóm bên Mĩ được ưu tiên cho công bố trên tập san Science tiên đoán rằng cúm sẽ lan truyền không nghiêm trọng.  Công trình này sử dụng mô hình toán học phức tạp để tiên đoán.  Nhưng chỉ vài ngày sau khi công bố mô hình tiên đoán này, số liệu thực tế cho thấy những tiên đoán si be bét (số người bị nhiễm cao hơn rất nhiều so với tiên đoán của mô hình), sai đến nỗi có người nói Science đã công bố một bài báo rất ư là vô dụng!  Tại sao sai ?  Theo một chuyên gia của CDC (Trung tâm phòng chống và kiểm soát bệnh của Mĩ), vì các nhà nghiên cứu là kĩ sư và toán học, nên không hiểu thấu đáo các nguyên lí của dịch tễ học và dịch bệnh, nên những giả định họ sử dụng trong việc phát triển mô hình rất ư là phi thực tế.  Có thể họ làm toán giỏi (các tác giả toàn là giáo sư) nhưng ứng dụng vào y khoa đòi hỏi một trình độ và hiểu biết sâu hơn.

Diễn biến của cúm H1N1 hiện nay rất ư là bất định, rất khó tiên đoán.  Tuy nhiên, chúng ta có thể bắt đầu với những gì chúng ta biết (từ những gì chúng ta quan sát được) và những gì chúng ta chưa biết (vì thiếu thông tin). 

Những gì chúng ta biết là thế giới đang đương đầu với một virút cúm đan lan truyền một cách dễ dàng.  Phần lớn trường hợp cúm xảy ra vào mùa đông, nhưng cúm H1N1 lần này lan truyền ở những mùa hè và thu!  Chúng ta biết rằng những đối tượng bị nhiễm virút H1N1 thường ở độ tuổi 5 đến 24, mà không phải người cao tuổi hay trẻ em.  Cần nhắc lại rằng cúm thường tấn công những người cao tuổi và trẻ em dưới 5 tuổi.  Chúng ta biết rằng virút H1N1 không độc hại và nguy hiểm như lúc đầu tưởng.  Tính đến nay, đã có 64 nước báo cáo trên 17,000 ca bệnh, và 117 ca tử vong, một tỉ lệ tương đối thấp (và trong thực tế có thể còn thấp hơn nhiều do số ca mắc bệnh chưa được báo cáo đầy đủ). 

Chúng ta cũng biết rằng tiêm vắcxin chống cúm thông thường không có hiệu quả chống cúm H1N1.  Một báo cáo từ Nhật cho biết trong số 43 ca được xác nhận nhiễm virút H1N1, những bệnh nhân trước đây được tiêm chủng vắcxin cũng có nguy cơ như bệnh nhân chưa tiêm chủng vắcxin. 

Nhưng còn một số khía cạnh chúng ta không (hay chưa) biết.  Một ấn tượng lâm sàng chung là các ca bệnh nhiễm virút H1N1 chẳng khác gì so với những ca bệnh cúm thông thường, trong nhiều trường hợp các triệu chứng cũng nhẹ và không đe dọa đến tính mạng.  Tuy nhiên, chúng ta không biết chính xác số ca nghiêm trọng, và ngay cả số ca báo cáo cho WHO chưa chắc gì đã chính xác.  Chẳng hạn như ở Anh, dư luận công chúng cho rằng số ca bệnh rất nhiều (vài ngàn) hơn những gì các quan chức y tế báo cáo (chỉ vài trăm ca).  Theo suy luận của giới báo chí, chính phủ Anh không muốn cho công chúng biết số ca bệnh nhiều, vì lo ngại con số sẽ làm ảnh hưởng đến kinh tế vốn đang trong thời kì suy thoái. 

Dù chúng ta biết rằng virút H1N1 không độc hại, nhưng chúng ta không biết chúng sẽ làm gì tiếp.  Hiện nay, ở các nước phía bắc bán cầu đã vào mùa hè (tức là mùa cúm đã qua) và các nước phía nam bán cầu đang vào mùa đông (mùa của cúm), nhưng virút H1N1 vẫn lan truyền ở qui mô toàn cầu.  Rất có thể cũng như các virút khác, virút H1N1 có khả năng thích ứng với môi trường mới bằng cách tự thay đổi cấu trúc DNA để có thể lan truyền trong các quần thể khác nhau, và cũng có thể tự kết hợp với các kí chủ khác (ngoài con người).   Với những bất định này, các chuyên gia đang gặp khó khăn để đưa ra một thông điệp nhất quán cho công chúng.  Nói trắng ra, các chuyên gia thiếu những bằng chứng khoa học để có thể phát biểu một cách tự tin. 

Chính vì thế mà các chuyên gia của WHO cho biết họ đang xem xét có nên tuyên bố đây là một pandemic (đại dịch) hay không.  Có vài dấu hiệu cho thấy họ sẽ tuyên bố là pandemic, nhưng kèm theo lời trấn an “dịch cúm không nguy hiểm”.  Nhưng thực tế thì sao?  Như đề cập trên, tính đến ngày thứ Ba tuần rồi (2/6/09), đã có trên 17 ngàn ca bệnh nhiễm H1N1 ở 64 nước. 

Đứng trên phương diện dịch tễ học mà nói, và theo qui ước phân cấp của WHO, trước những gì chúng ta biết và chưa biết, thì đây là một đại dịch, cho dù WHO nói rằng họ đang xem xét có nên gọi là pandemic (cấp 6) hay không.  Tuy nhiên, theo tôi, hệ thống phân cấp dịch bệnh của WHO không còn thích hợp trong thời đại internet nữa, và thay vì phân cấp dịch bệnh theo 6 cấp, WHO có thể cập nhật hóa số ca bệnh hàng ngày để thế giới biết sự lan truyền bệnh ra sao. 

Nhưng nếu WHO tuyên bố đây là một đại dịch thì chúng ta sẽ làm gì?  Điều tệ hại nhất là người ta thực hiện những biện pháp “ngăn sông cấm chợ”, công nhân viên đóng cửa ở nhà không đi làm, cách li bệnh nhân như là người đến từ hành tinh khác, xua đuổi khách du lịch (như Úc đã làm). 

Phòng bệnh hơn chữa bệnh.  Chiến lược ở các nước phương Tây là phòng ngừa từ cơ sở.  Mỗi cơ quan của toàn bộ đều có những kế hoạch phòng chống cúm H1N1 và họ chỉ dẫn nhân viên rất kĩ cách giảm nguy cơ nhiễm H1N1.  Tôi thấy cách làm này có thể đem lại hiệu quả vì dù sao phòng chống bệnh phải xuất phát từ người dân.  Có lẽ Việt Nam mình cũng nên tham khảo cách làm này để phòng chống nhiễm H1N1 hiệu quả hơn.  

 

 


200 năm Darwin
Agent Orange: collateral damage
Alexandre Yersin và Việt Nam
Bàn về hiệu quả vắcxin: lâm sàng và kinh tế
Bàn về vấn đề dịch thuật và đánh giá năng suất khoa học
Béo phì ở người Á châu
Béo phì ở trẻ em và virus
Bình luận từ Dr. Yến
Bưởi không gây ung thư vú
Bảo hiểm y tế cộng đồng
Bảo tồn môi sinh: Chiến tranh giữa hai thế giới
Bằng chứng khoa học thay vì lên lớp
Bệnh tả: không để Việt Nam thành Bangladesh thứ hai
Bệnh tật nhìn từ quan điểm của thuyết tiến hóa
Bệnh xơ hóa cơ delta qua y văn thế giới
Bổ sung kẽm và điều trị bệnh tả
Bộ gen trong cây lúa và triển vọng
Bộ Y tế phản ứng chậm với rét đậm
Chiều cao của người Việt
Chiều cao và tổng thống Mĩ
Cholesterol và bệnh Tim
Cholesterol: hung thần hay bạn?
Chuột và... các nhà khoa học
Chính sách y tế cần dựa vào bằng chứng khoa học
Chạy đua vũ khí và … dịch cúm
Chất béo, cholesterol, bệnh tim và statins: xét lại bằng chứng
Chất keo xã hội: hormones
Chất lượng nghiên cứu dịch tễ học và y tế cộng đồng của Việt Nam qua chỉ số H
Chất lượng nghiên cứu khoa học ở Việt Nam qua chỉ số trích dẫn
Chất vấn chuẩn chẩn đoán béo phì
Chế độ ăn uống với nhiều thịt động vật và nguy cơ tử vong
Chủng vi khuẩn tả hiện nay ở nước ta có phải mới xuất hiện?
Cuộc chiến hóa học phi pháp lớn nhất trong lịch sử chiến tranh
Câu chuyện y học: Leptin và béo phì
Có bao nhiêu bác sĩ viết chữ khó đọc
Có nên tập trung vào vi khuẩn E. coli ?
Có thể xảy ra đại dịch cúm gia cầm?
Công cụ đơn giản để chẩn đoán tiểu đường ở người Đông Nam Á
Cúm gia cầm và nhiễu thông tin
Cúm H1N1: biết và chưa biết
Cơ hội để khép lại một chương lịch sử đau lòng
Cần hiểu đúng về Ung thư và nguy cơ ung thư
Cần qui ước đạo đức cho kĩ nghệ thực phẩm
Cần tiêm chủng ngừa bệnh tả vùng có nguy cơ cao
Cần điều tra về chất lượng bệnh viện
Cổ phần hóa bệnh viện công và chất lượng
Cổ phần hóa: chưa phải cách duy nhất
DDT và vấn đề cân đối giữa lợi ích và nguy hiểm
Dinh dưỡng: một nguồn thuốc quí giá
DNA không nói dối, nhưng DNA có thể nói … sai
Dịch cúm gà: hoang mang và sự thật khoa học
Dịch cúm heo và tác hại kinh tế
Dịch tay-chân-miệng
Dịch tả: gọi đúng tên để phòng ngừa
Dựa vào khoa học, đừng dựa vào niềm tin!
E. coli – vài câu hỏi thông thường
Gen và bệnh tật
Ghen tuông dưới cái nhìn của tâm lí y khoa
Gian lận trong nghiên cứu khoa học: áp lực kinh tế và cơ chế bình duyệt
GIÁO DỤC ĐẠI HỌC: KHƠI DẬY VÀ NUÔI DƯỠNG TÍNH HAM HỌC
Giải nobel y học hay sinh lí học 2007 và lợi ích cho người bệnh
Giải Nobel Y sinh học 2008 và những tranh chấp khoa học
Giải Nobel y sinh học 2010 vinh danh người đem niềm vui cho người vô sinh
Giải Nobel y sinh học năm 2005: Một cõi đi về với vi khuẩn
Giải Nobel y sinh học: Nhìn lại quãng đường 100 năm
Giải phẫu ghép mặt và vấn đề y đức
Gout ở xương sống
Gãy xương và tử vong: một vấn nạn y tế cộng đồng
Hiệu quả vắcxin có nghĩa gì?
Hoa vàng mấy độc
Hàm lượng đạm trong sữa “siêu thấp” hay “siêu cao”?
Hóa chất khai hoang trong cuộc chiến Viện Nam: Qui mô và tầm ảnh hưởng
Hướng đi nào để giải quyết vấn đề chất độc da cam ở Việt Nam
Hậu “mắm tôm được minh oan”: bằng chứng khoa học, nhà xí và nghiên cứu
Hệ Thống Học Vị Và Học Hàm Khoa Học Ở Vài Nước Tây Phương
Hợp tác khoa học kiểu nhảy dù - Nguyễn Văn Tuấn
Khi bác sĩ trẻ “khoe” quá nhiều
Khoa học và ngụy khoa học: một vài đặc điểm và khác biệt cần biết
Khoa học, xã hội, và rủi ro
Không thể thành Phù Đổng trong 20 năm!
Khẩu trang và phòng chống cúm A/H1N1
Kiểm định giả thuyết mắm tôm và vi khuẩn tả
Liều lượng melamine bao nhiêu là an toàn?
Lí lịch sinh học của heo và dấu vết văn minh nông nghiệp Đông Nam Á
Lượng giá mạng sống con người
Lợi ích của vitamin D
Miệng nhà quan
Mắm tôm có phải là “thủ phạm” gây bệnh tả? Xét lại bằng chứng khoa học
Mắm tôm và chuyện xin lỗi
Mắm tôm và dịch tả: phân biệt yếu tố nguy cơ và nguyên nhân
Mắm tôm vô tội!
Mắm tôm, nguyên nhân và hệ quả
Mối quan hệ giữa giới y khoa và kĩ nghệ dược
Mối quan hệ giữa giới y khoa và kĩ nghệ dược
Một bệnh hiếm X-linked recessive hypoparathyroidism
Một lần đi phỏng vấn
Một năm nhìn lại
Một phán quyết thiếu cơ sở khoa học
Một vài hiểu lầm tai hại
Một vài ngộ nhận về nghiên cứu khoa học
Một vài vấn đề về qui định chức danh giáo sư ở Việt Nam
Một vụ Madoff trong y khoa: Lại một ngôi sao y khoa rơi rụng!
Mỡ trắng, mỡ nâu
Mỡ  trong máu, huyết áp, và  tiểu đường
Nghiên cứu y học ở Việt Nam: Đặc điểm, thiếu sót, và sai sót
Nghiên cứu y học ở Việt Nam: Đặc điểm, thiếu sót, và sai sót
Nguyên nhân bệnh tiêu chảy
Ngó trên tay điếu thuốc đã lụi dần
Người cao tuổi và sự hạn chế của y khoa
Người ăn chay có mật độ xương như người ăn mặn
Người ăn chay có mật độ xương như người ăn mặn
Nhân chuyện dịch tả nhớ lại John Snow
Nhân câu chuyện điện não đồ xét nghiệm nghiện ma túy:
Nhân năm khỉ_nguồn gốc con người hiện đại
Nhân năm Tý bàn chuyện thí nghiệm trên chuột
Nhìn lại khoa học Việt Nam năm 2008 qua công bố quốc tế
Nhầm lẫn trong y khoa: Khá phổ biến, nhưng ít ai biết!
Những câu hỏi và trả lời về dịch gia cầm
Những sai sót khó tin nhưng có thật
Những sai sót nguy hiểm trong toa thuốc
Những điều khó tin về “Bảy điều khó tin nhất trong y học”
Năm lí do cho mắm tôm “vô tội”
Phán quyết sau cùng: Chất béo không ảnh hưởng đến ung thư và bệnh tim
Phát hiện gien kiểm soát ráy tai: vài bài học về mò kim đáy biển
Phòng chống bệnh phải dựa vào bằng chứng khoa học!
Phòng chống H1N1 bằng rửa tay và khẩu trang: Biện pháp nào hiệu quả hơn?
Qui định cấp giấy phép lái xe dựa vào chiều cao và cân nặng: thiếu cơ sở khoa học và kì thị giới tính
Qui định cấp giấy phép lái xe dựa vào chiều cao: vấn đề giả định và bằng chứng khoa học
Quyền phê phán và trí thức
Quyền được tiếp cận hồ sơ bệnh án
Quản lý chất lượng: Thuốc phòng "tai nạn y khoa"
Rửa tay bằng xà phòng và tiêu chảy
Serotonin có liên quan đến chứng đột tử
Suy dinh dưỡng ở trẻ em: vấn đề của kinh tế
Sàng lọc trẻ sơ sinh trên phạm vi toàn quốc
Tai nạn y khoa trong bệnh viện
Thế nào là một "bài báo khoa học"
Thế nào là “Cơ sở khoa học” ?
Thịt chó là nguyên nhân của bệnh tiêu chảy cấp tính?
Thịt chó và bệnh tả: nguyên nhân và yếu tố nguy cơ
Tiên lượng bệnh Alzheimer bằng protein expression ?
Tiêu chuẩn chất lượng giáo dục đại học
Tiêu chuẩn chẩn đoán béo phì cho người Việt - Nguyễn Văn Tuấn
Tiêu chuẩn chẩn đoán bệnh đái tháo đường (diabetes mellitus)
Tiêu chuẩn đề bạt giáo sư: Có nên căn cứ vào số lượng bài báo ?
Tiêu chảy cấp tính và bệnh tả: Định danh cho đúng
Truy tìm ung thư bằng mammography từ tuổi 50
Truyền thông và khoa học: Qui ước Ingelfinger
Truyền thông và y tế
Truyền thông, khoa học và … doanh nghiệp
Trà xanh và sức khỏe
Trách nhiệm và nhân đạo trong vấn đề chất độc da cam
Trái chanh và phòng chống bệnh tả
Trả lời những câu hỏi liên quan đến loãng xương
Trọng lượng cơ thể và tử vong ở người Trung Quốc: Ý nghĩa về việc xác định tiêu chuẩn chẩn đoán béo phì
Tuổi thọ của người dân giảm 10 năm ?
Tác dụng Placebo trong y học: Tâm lí và ý nghĩa
Tình yêu, sắc đẹp nhìn dưới quan điểm di truyền học
Tín hiệu môi trường từ những “làng ung thư”
Tính khoa học và minh bạch đằng sau xét nghiệm doping
Tại sao không phát biểu về nguyên nhân và hệ quả ?
Tại sao uống rượu gây đỏ mặt và nguy cơ ung thư thực quản
Tạo sinh vô tính và cái chết của Thượng đế
Tạo sinh vô tính và vấn đề sinh đạo đức
Tản mạn về SARS
Tỉ lệ tử vong do cúm heo là bao nhiêu ?
Tự trị, chất lượng và y đức thay vì cổ phần hóa bệnh viện công
Ung thư vú và vấn đề thông tin y khoa
Uống bia hấp dẫn muỗi
Vaccine phòng chống AIDS hiệu quả đến đâu ?
Vaccine phòng chống cúm A/H1N1
Vi khuẩn gây tiêu chảy và ý nghĩa tiêm chủng
Vi khuẩn tả trong chó ?
Viết văn có thể chữa nhiều loại bệnh
Viết văn và trị liệu
Việc ta, ta cứ làm!
Vài nhận xét về 12 điều lệ y đức của Việt Nam
Vài thông tin cần biết về các chương trình truy tìm ung thư vú
Vài đóng góp quan trọng của người Việt khoa học thống kê
Văn hóa khoa học
Văn hóa tranh luận và vấn đề ngụy biện
Vấn đề sinh tố: kẽm và đồng
Vấn đề truy tìm ung thư phổi và hiệu quả 
Vấn đề y đức trong nghiên cứu tế bào mầm (stem cells)
Vấn đề đo lường melamine
Vấn đề đào tạo tiến sĩ: kinh nghiệm từ Australia
Vắc-xin phòng chống ung thư cổ tử cung
Vắcxin ngừa viêm gan B: cẩn thận với “nhiễu thông tin”
Vắcxin ngừa viêm gan B: kinh nghiệm từ nước ngoài
Vắcxin phòng bệnh sởi - quai bị - Rubella: lợi và hại
Vắcxin phòng chống ung thư cổ tử cung: hiệu quả lâm sàng và kinh tế
Vắcxin phòng ngừa bệnh tả: rất cần thiết
Về chấn chỉnh đào tạo tiến sĩ: Công bố bài báo khoa học là một thách thức lớn ?
Về học vị tiến sĩ
Về một sự hiểu lầm thuật ngữ "prospective"
Về phản ứng phụ của bisphosphonates liên quan đến hoại tử xương hàm và rung nhĩ
Vệ sinh như là một loại hàng hóa
Vị thế của nền khoa học Việt Nam
Xung quang xì căng đan về nghiên cứu tế bào mầm
Xã hội hóa và an toàn thực phẩm
Xếp hạng đại học: cần minh bạch hóa phương pháp
Y học hiện đại và những hứa hẹn
Y học thực chứng: vài nét khái quát
Y Khoa và những nhầm lẫn chết người
Y tế dự phòng: nền tảng của y khoa hiện đại
Y đức và nghiên cứu y học
Ói mửa, cao huyết áp và hôn mê
Ăn chay như là một trị liệu
Ăn chay và loãng xương
Điều trị bệnh dựa vào màu da ?
Điều trị đau dây thần kinh tọa bằng phẫu thuật: không có hiệu quả
Đo lường hiệu suất khoa học
Đánh giá đúng tầm quan trọng của ung thư vú 
Đại dịch H1N1
Đại dịch và đại dịch ảo
Đại dịch đã đến ?
Đạo văn trong hoạt động khoa học
Đậu nành và sức khỏe: đâu là thực và đâu là giả
Đậu nành và sức khỏe: đâu là thực và đâu là giả
Đằng sau những con số hàm lượng đạm trong sữa
Đế quốc Trà
Đề bạt các chức danh khoa bảng: vài kinh nghiệm từ Úc
Đọc lại 12 điều y đức của Việt Nam
Đồi điều về sữa nhiễm melamine
Đừng quên melamine trong các thực phẩm khác!
Ước vọng 200 ?
“Kỹ năng mềm” cho nhà khoa học
“Sẽ” và “có thể”


Trang nhiều tác giả
Trang riêng của Lê Ngọc Dũng
Trang riêng của Lương Lễ Hoàng
Trang riêng của Nguyễn Bảo Trung
Trang riêng của Nguyễn Hoài Nam
Trang riêng của Nguyễn Hữu Đức
Trang riêng của Nguyễn Văn Tuấn
Trang riêng của Nguyễn Ý Đức
Trang riêng của Nguyễn Đình Nguyên
Trang riêng của Phan Xuân Trung
Trang riêng của Đỗ Hồng Ngọc
Trang riêng của Đỗ Minh Tuấn